Марија Главаш Додов,
Проф д-р, Институт за фармацевтска технологија,
Фармацевтскиот факутет, УКИМ-Скопје
Правилната употреба на лековите е еден од клучните сегменти за успешен третман на различни болести.
Сепак, ефикасноста на медикаментозното лекување зависи не само од активната супстанција во лекот/ медицинскиот производ, туку и од дозата и режимот на земање/ дозирање, видот на дозирана форма (таблета, капсула, сируп и сл.) и можеби најважно, од придржувањето на пациентот кон дадените препораки од лекарот и од фармацевтот.
ТРЕБА ДА ЗНАЕТЕ, Различните дозирани форми на лекови имаат различен профил на апсорпција, дистрибуција, метаболизам и излачување од организмот.
На пример:
- Конвенционалните таблети и капсули, дејството се постигнува по макс. 1-2 часа.
- Таблети со продолжено ослободување обезбедуваат постепено ослободување на активната супстанција, што доведува до постабилни концентрации во крвта и подолготрајно контролирање на симптомите.
- Гастро-резистентните таблети (имаат филм-облога што недозволува ослободување на активната супстанција во желудникот) се формулирани за да се распаѓаат во цревата, со цел да се:
- избегне инактивација од желудочната киселина,
- намалат гастроинтестиналните несакани ефекти или
- заштити желудочната слузница.
ОПШТИ СОВЕТИ ЗА СИТЕ ЛЕКОВИ
- Секогаш следете ги упатствата од лекарот или фармацевтот – не менувајте ја дозата на своја рака;
- Придржувајте се кон препорачаната временска рамка за земање на лекот;
- Прочитајте го упатството за пациентот – содржи клучни информации;
- Чувајте ги лековите правилно – заштитени од светлина, влага, кислород и надвор од дофат на деца;
- Доколку не е неопходно, не ги препакувајте лековите (производителот ги заштитил со правилен избор на контактна амбалажа);
- Не користете лекови со истечен рок на употреба;
- Никогаш не делете лекови со други лица, дури и ако имаат слични симптоми.
СОВЕТИ ЗА УПОТРЕБА СПОРЕД ДОЗИРАНА ФОРМА
1. Таблети и капсули
- Голтајте ги со вода, освен ако не е поинаку наведено.
- Таблетите може да се скршат или издробат, само ако тоа е дозволено во упатството.
- Разделната линија не секогаш значи дека таблетата може да се дели – проверете во упатството!
- Орално дисперзибилните таблети (ODT) се растопуваат во устата без вода – погодни се за деца, постари лица и пациенти со дисфагија.
- Капсулите не ги отворајте и не го вадете прашокот, освен ако не е наведено. Тие се дизајнирани така поради вкус, иритација или стабилност.
- Не џвакајте или дробете таблети со заштитна обвивка – може да се наруши дејството и да се појават несакани ефекти.
- Ако имате проблем со голтање, побарајте алтернатива (сируп, раствор и сл.) од фармацевтот.
2. Сирупи и течни раствори
- Користете мерна лажичка, шприц или капалка – не обична кујнска лажица.
- Промешајте го лекот пред употреба ако е наведено. Ова е особено важно, дололку дозираната форма е суспензија. Информацијата за видот на дозираната форма е наведена на надворешната амбалажа на лекот.
- Почитувајте ги условите за чување – некои течни форми се чуваат во фрижидер.
3. Прашоци и гранули
- Растворете ги во препорачаната количина на дестилирана вода;
- Дозирани форми на кои стои дека се за директна примена, се проголтуваат и без течност. Доколку имате потреба, потоа исплакнете ја усната шуплина со вода;
- Не ги мешајте со сокови, млеко или храна без консултација – може да влијае на дејството на лекот.
4. Супозитории и вагитории (ректални и вагинални форми)
- Миење на раце пред и по употреба.
- Чувајте ги во фрижидер, ако така е наведено.
- Апликацијата е полесна во лежечка положба.
- Советувајте се со лекарот или фармацевтот, одредени лекови/медицински производи се достапни и како супозитории (ректални форми) и се посоодветни за педијатриски и геријатриски пациенти.
5. Капки за очи, уши и нос
- Избегнувајте контакт на апликаторот со око, кожа или слузница.
- Кога се работи за капки за очи, имајте во предвид дека окото не може да прими повеќе од 1 капка. Ако Ви се препишани повеќе капки како единечна доза, оставете најмалку 3 минути период и останете во легната позиција, со затворено око без трепкање.
- Доколку Ви се препишани повеќе различни лекови како капки за очи, почекајте најмалку 5 минути пред да го употребите другиот лек.
- Не ги користете капките по истекот на препишаниот рок.
6. Инхалатори
- Важно е точно да ја следите техниката за употреба (побарајте демонстрација од фармацевтот во аптека).
- Редовното чистење е неопходно за ефективна функција.
- При употреба на повеќе типови инхалатори – секогаш консултирајте се за редоследот на употреба.
ДОПОЛНИТЕЛНИ СОВЕТИ ЗА ПАЦИЕНТИ
- Водете дневник за терапија, особено ако земате повеќе лекови.
- Известете го здравствениот работник (Вашиот матичен лекар или фармацевтот) доколку користите:
- други лекови,
- додатоци во исхрана,
- хербални (билни) препарати.
Ако се појават несакани ефекти, веднаш контактирајте го вашиот лекар или фармацевт.
НАУЧНИ ВИДУВАЊА И ЗАКЛУЧОК
Научните докази потврдуваат дека типот на дозирана форма е критичен фактор за:
- Биорасположивост и ефикасност на лекот (постигнување на терапевтското дејство)
- Безбедност и превенција на несакани дејства
- Подобрување на усогласеноста кај пациенти
- Приспособување кај деца и стари лица
Затоа, изборот на фармацевтска форма треба да биде:
- индивидуализиран, според карактеристиките на пациентот,
- заснован на фармакокинетички податоци,
- со цел да се избегнат грешки и да се овозможи правилна Употреба.
Фармацевтот игра клучна улога во:
- избор на соодветна дозирана форма,
- едукација на пациентите за правилна употреба и
- следење и оптимизирање на терапијата.
