Шеќерната болест е едно од најмасовните страдања на современиот човек, која лесно се дијагностицира и со правилна едукација одлично се превенира и се контролира. Овој прирачник, пред сé, е наменет за лицата со дијабетес и нивните најблиски, како и на стручните медицински лица кои се занимаваат со нивната едукација. Книгата ја препорачуваме и за студентите, како и за лекарите кои започнуваат да се занимаваат со дијабетес, за полесно стекнување на практични сознанија.
Шеќерната болест или Дијабетес мелитус (Diabetes mellitus) претставува хронична, или, би рекле, уште и доживотна болест, што се одликува со нарушување, пред сѐ, на метаболизмот на јаглехидратите, но и на мастите и протеините и со специфични промени на крвните садови.
Како дејствува инсулинот?
Дејството на инсулинот е исклучително сложено. Тој е основниот хормон што го регулира дејствувањето (метаболизмот) на гликозата, белковините (аминокиселини и протеини), како и на мастите. Без инсулин, исто така, нема ни правилно и нормално размножување на клетките, а и не е можно ни здраво потомство.
Кратко би се обидел да ви го доближам дејството на инсулинот врз клетките.
Секоја клетка, како основна единица на организмот, има јадро и цитоплазма, што се наоѓа околу јадрото и ги одржува во определено средина јадрото и самата клетка. Клетката целата своја содржина ја зачувува со мембрана (обвивка), што е многу сложена, и на површината има определени сруктури што се составени од аминокиселини и се нарекуваат рецептори. Овие рецептори се, всушност, местата каде што се сврзуваат различни материи, како што се: хормони (инсулин, хормон за растење, кортизол и др.), лекови и други материи што ги има во секојдневниот живот на човекот. Инсулинот, исто така, се сврзува со еден од тие рецептори.
Сврзувањето со рецепторот е толку прецизно, што личи како влегување клуч во брава. Значи, во определена брава може да влезе само еден клуч. По сврзувањето со рецеп-торот, инсулинот ги изразува своите дејства врз клетката. Велам дејства, бидејќи ги има многу:
- Брзи дејства што овозможуваат рамнотежа на т.н. електролити (соли), како што се натриумот и калиумот, што се основни за животот на клетката и организмот и при чие предозирање или кусок доаѓа до смрт на клетката.
- Средно брзи дејства каде што дејствувањата се врз прометот или внесот на гликозата во клетката. Ова е за вас најбитното дејство. Имено, по влегувањето на клучот во бравата, во самата цитоплазма се издаваат команди до јадрото каде што определени структури (наречени ППАР) даваат сигнали за активирање на т.н. гликозни транспортери, кои ги има повеќе видови, во зависност од органот каде што се наоѓаат клетките. Овие гликозни транспортери од средината на цитоплазмата, под дејство на споменатите сигнали (дозволи), се придвижуваат кон обвивката на клетката каде што по специфичен пат ја вовлекуваат гликозата (молекулот на гликозата) во самата клетка. Таму гликозата се фосфорилира и не може да излезе надвор од клетката. Основна задача на гликозата е да служи како материјал за енергија (погон) и живот на клетката.
Многумина од вас ќе се прашаат зошто треба да се знае сево ова? Затоа што сите лекови што се користат во лекувањето на шеќерната болест се засноваат токму на овие детални и прецизни сознанија.
Само како пример: инсулинот, аналозите, тиазолодиндионите, сулфонилуреата и сите други лекови се направени врз база на детални познавања на дејството на инсулинот врз клетките и рецепторските дејства.
Остана уште да се опишат и:
- Бавните дејства на инсулинот што се однесуваат на стимулирањето и на множењето на генетскиот материјал во јадрото. Имено, инсулинот влијае и врз размножувањето на клетката, нејзиниот раст и врз формирањето здрави клетки. Ова практично значи дека инсулинот е одговорен и за здраво потомство на организмот воопшто. Или, кај дијабетесот, што е лошо регулиран и без доволно инсулин, постои голем ризик дека идните генерации на клетки и деца ќе бидат здрави.
Затоа од исклучително значење е секоја жена која има дијабетес, за да роди здрави деца, мора да биде одлично контролирана и со идеално добри гликемии, исто како и сите лица со дијабетес, кои претендираат за нормален развој и раст на клетките, треба да бидат добро регулиран.
Панкреасот е многу сложена жлезда составена од многу видови клетки што лачат повеќе хормони. Клетките што го лачат инсулинот се нарекуваат бета клетки и се сместени во структури што личат на островца, па се нарекуваат Лангерхансови островца.
Инсулинот циркулира во крвта и му овозможува на крвниот шеќер (гликозата) да влегува во клетките на следниве органи и системи: мускулите и масното ткиво. Но без инсулин, не е можно нормално да функционира метаболизмот на белковините, како и здравиот развој на клетките, особено процесот на размножување на генетскиот мате-ријал (дезоксирибонуклеинската киселина во клетката). Затоа инсулинот е хормон без кој не е можен животот.
Во случај кога од кои било причини нема доволно инсулин во крвта, доаѓа до покачување на гликозата во крвта или до хипергликемија, а во клетките нема доволно гликоза. Оваа ситуација доведува, пак, до извлекување вода од клетките, со што се јавува жед, која пак, од своја страна, не ја задоволува потребата од вода во клетката, така што, процесот на пиење продолжува, практично, без ефект.
Значи, недостигот од инсулин е причина за појавата на покачен шеќер во крвта (хипергликемија) и оваа состојба се означува како шеќерна болест или Дијабетес мелитус (Diabetes mellitus).
Од каде недостиг од инсулин?
Недостигот може да биде поради две причини:
- Уништување на бета-клетките во панкреасот поради воспаление, оштетување со хемиски супстанции (алкохол, разни отрови, пестициди, лекови), а најчесто поради т.н. автоимун процес, кога определени клетки од организмот ги напаѓаат сопствените органи.
- Инсулин има доволно или повеќе од нормално, но тој не е делотворен. Причините за ова се многубројни и до денес не се разјаснети. За најчести се сметаат следниве промени во составот и во дејствувањето на самиот инсулин:
Имено, на клетките има т.н. рецептори што претставуваат места каде што се сврзува инсулинот на клетката. Тие рецептори може да бидат изменети поради разни причини, па со самото тоа да станат помалку чувствителни на инсулинот, со што неговото дејство е ослабено.
(продолжува)
