Пишува: Д-р Виолета Христова-Јаниќ
гастроентерохепатолог
Рефлуксна болест на хранопроводот е состојба предизвикана од враќање на желудочен сок во хранопроводот. Рефлуксот е физиолошка манифестација, меѓутоа ако перзитира и трае подолго време, настанува оштетување на лигавицата на хранопроводот. Желудочниот сок најчесто се качува до хранопроводот, но може да достигне и до грлото.
Гастроезофалгеалната рефлуксна болест – ГЕРБ во западните земји достигнува епидемиски размери, додека во послабо развиените земји е помалку присутна. Кај околу 5 отсто од пациентите со ГЕРБ се јавуваат рани на хранопроводот, кај 4-20 отсто стеснувања на хранопроводот, а кај 8-20 отсто Баретов хранопровод (од кој може да настане карцином на хранопровод).
Колку се потешки и подолготрајни симптомите на ГЕРБ, толку е поголема можноста за појава на карцином на хранопровод.
ЗОШТО СЕ СЛУЧУВА РЕФЛУКСОТ
Главна причина за рефлуксот е намалениот притисок на долниот сфинктер на хранопроводот, кој спречува враќање на храна и киселина назад во хранопроводот. Рефлуксната болест ја среќаваме кај хијаталната хернија (кила на желудникот), која го отежнува празнењето на хранопроводот. Кај тие пациенти имаме продолжено време на изложување на лигавицата на хранопроводот на желудочна киселина, особено во легната положба. ГЕРБ може да се јави и кога ги нема овие состојби како моментална релаксација на сфинктерот на хранопроводот, траума на стомакот или на градниот кош, неправилно дигање тежок товар, екстремно истегнување кај спортисти, неправилен начин на живот што вклучува положба на тело (свиткан), тесна облека, појаси, здебелување, бременост.
КАКО СЕ ПРЕПОЗНАВА
Типични симптоми за ГЕРБ се печење и жежење во хранопроводот, олеснување на тегобата по ждригање, болки во градите, неподнесување на некои типови храна. Симптомите најчесто започнуваат во лажичката (епигастриум), долниот дел на градната коска, а потоа се шират зад градната коска се до вратот.
Да ги имаме овие симптоми без златниот стандард за поставување дијагноза (гастроскопија) се мисли дека станува збор за ГЕРБ кај повеќе од 75 отсто од пациентите. Колку е подолго изложувањето на хранопроводот на желудочна киселина со ниска рН-вредност, толку симптомите се понагласени. Симптомите се понагласени ноќе заради продолжен контакт на киселината со езофагус во легната положба, забавена перисталтика на хранопроводот, послабо лачење плунка која ја неутрализира киселината.
Алармантни симптоми се крвавење, отежнато голтање, слабокрвност, слабеење, и ако се појават, задолжителен е ендоскопски преглед.
Важно е да се истакне дека секое враќање на киселина од желудникот во хранопроводот не мора да предизвика оштетување на слузницата на хранопроводот. Кога ќе настанат тешки оштетувања на хранопроводот со лузни и променет епител, симптомите се намалуваат или, пак, може воопшто да ги нема. Како компликација од хроничен рефлукс се јавува т.н. Баретов езофагус, кога се променува епителот на хранопроводот и истиот може да се трансформира во карцином, потоа стеснување на хранопроводот кој предизвикува отежнато голтање, астма, оштетување на забите, зголемено лачење плунка, икање, оток и црвенило на гласните жици, засипнатост, печење и воспаление на грло, болки во ушите. Веројатен механизам на овие состојби е враќање (рефлукс) на киселината во хранопроводот, во грло, нос, уво…
ДИЈАГНОЗА
Потребно е да се прегледа пациентот за да се исклучи срцева природа на потеклото на болка во градниот кош.
Дијагнозата се поставува со гастроскопија, кога со тенок инструмент се влегува преку уста и директно со камера се гледаат промените на хранопроводот. Доколку има изразени промени, има можност со истиот преглед да се земе биопсија (парче) за анализа на промена суспектна за карцином.
Кај лица кои долготрајно на своја рака примале лекови за желудник, симптомите се сведени на минимум, па затоа мора да се прегледаат со гастроскопија за да се утврди оштетувањето. Терапијата која се дава треба да го подобри квалитетот на животот на пациентот, да спречи појава на компликации, да спречи повторна појава на рефлуксна болест. Потребно е да се намали телесната тежина, да се спие со подигнат граден кош и глава (полуседнат), прекинување на евентуално пушење цигари, пиење алкохол, газирани пијалаци, избегнување појак телесен напор, земање мали и почести оброци, храна со помалку маснотии, избегнување да се лежи најмалку 3 часа по јадење, избегнување на чоколада, вино, сок од портокал, кафе, јаки чаеви, домати, краставици, лук и храна која индивидуално пречи.
Најважното лекување е со примена на лекови кои го намалуваат лачењето на желудочната киселина – инхибитори на протонска пумпа. Се започнува со повисока доза, терапијата трае подолго, промените се многу отпорни на терапија и бараат упорност и од лекарот и од пациентот за успешно лечење на промената. Исто така се даваат и прокинетици, лекови кои го забрзуваат празнењето на желудникот и го зголемуваат притисокот на долниот сфинктер на хранопроводот.
