Поместувањето на часовникот двапати годишно го нарушува нашиот внатрешен биолошки часовник, познат како циркадијален ритам, кој ги контролира клучните телесни функции.
Ноќта помеѓу 25 и 26 октомври 2025 година, во три часот наутро, стрелките се поместија еден час назад – на два часот. Така се префрламе од летно на зимско сметање на времето.
Поместување на часовникот и последици по здравјето
Враќањето на времето е традиција што постои со децении, но сепак им создава главоболки на многумина.
Во минатото, оваа практика служеше како начин за намалување на потрошувачката на енергија во текот на зимските месеци, но денес многумина веруваат дека таа прави повеќе штета отколку корист.
Науката објавува црвена тревога: Повеќе од само непријатност
Она што некогаш се сметаше за мала непријатност, сега е препознаено како значаен ризик за јавното здравје.
Поместувањето на часовникот двапати годишно го нарушува нашиот внатрешен биолошки часовник, познат како циркадијален ритам , кој ги контролира клучните телесни функции – од циклусите на спиење и будење, до лачењето и метаболизмот на хормоните, до крвниот притисок и срцевиот ритам, пишува 24sata.hr .
Дури и најмалата промена го вознемирува организмот – како да се подготвите за враќање на часовникот назад
Неодамнешна студија на научници од престижниот американски универзитет Стенфорд обезбеди досега најубедливи докази за долгорочната штета од оваа практика.
Споредувајќи три сценарија – сегашниот систем за промена на времето, трајното летно сметање на времето и трајното зимско сметање на времето – тие открија дека менувањето на часовниците двапати годишно е најлошата опција за нашето здравје.
Нивните модели, засновани на податоци од американските Центри за контрола и превенција на болести (CDC), покажаа дека укинувањето на летното сметање на времето и преминувањето на трајно стандардно време би имало драматични позитивни ефекти.
Се проценува дека само во САД ова би можело да спречи околу 300.000 мозочни удари и да го намали бројот на дебели луѓе за дури 2,6 милиони годишно.
„Со колку повеќе светлина сте изложени во погрешно време, толку послаб станува вашиот циркадијален часовник. Ова влијае на вашиот имунолошки систем, нивото на енергија и други аспекти на вашето здравје“, вели водечкиот автор д-р Џејми Зајцер.
Овие долгорочни ризици се дополнување на веќе познатите краткорочни последици. Голем број претходни студии потврдија дека срцевите удари, фаталните сообраќајни несреќи и повредите поврзани со работата се зголемуваат во деновите по пролетта, што се должи на губењето на сон и општиот замор.
Вечната дилема: Зимско или летно време?
Иако повеќето се согласуваат дека практиката треба да се укине, прашањето е колку долго треба да се задржи трајно. Застапниците на трајното летно сметање на времето посочуваат на придобивките од подолгите вечери, кои овозможуваат повеќе слободно време по работа и потенцијално пониски стапки на криминал.
Сепак, кога САД привремено воведоа летно сметање на времето преку целата година во 1974 година поради нафтената криза, мерката беше укината по помалку од една година поради јавно негодување бидејќи децата мораа да одат на училиште во целосен мрак.
Од друга страна, научните и медицинските професии речиси едногласно го поддржуваат преминот кон трајно стандардно, или зимско, време. Клучот е утринската светлина.
„Општо земено, ви треба повеќе утринска светлина и помалку вечерна светлина за да го одржите вашето тело добро усогласено со 24-часовниот ден“, објаснува д-р Цајцер.
Утринската светлина е клучен сигнал што го „ресетира“ нашиот внатрешен часовник и го синхронизира со надворешниот свет.
Затоа водечките медицински организации, како што се Американската академија за медицина на спиењето и Американското медицинско здружение, издадоа официјални препораки за усвојување на трајно стандардно време како најдобра опција за јавното здравје.
Политичка заплетканост што не познава граници
И покрај научните докази и волјата на граѓаните, укинувањето на промената на часовникот е заглавено во политички лавиринти. Европскиот парламент гласаше за прекин на оваа практика уште во 2019 година, а планот е конечната промена да се случи во 2021 година.
Сепак, земјите-членки никогаш не беа во можност да се договорат дали трајно да останат на летно или зимско сметање на времето, а пандемијата и другите кризи го поместија ова прашање во втор план.
Според сегашните директиви, практиката ќе продолжи барем до 2026 година. Во меѓувреме, повеќе од 70 земји низ целиот свет, вклучувајќи ги Русија, Турција, Кина, Јапонија и поголемиот дел од Африка и Азија, веќе го напуштија она што многумина го нарекуваат реликт од минатиот век, чија првична цел за заштеда на енергија е речиси занемарлива во модерната ера.
Додека чекаме политички договор, сè уште треба да се прилагодиме оваа есен.
Експертите советуваат постепено прилагодување на ритамот на спиење неколку дена пред промената, избегнување на кофеин и тешки оброци пред спиење и максимално искористување на утринската дневна светлина.
Заклучок
Иако ќе добиеме еден час сон, јасно е дека дебатата за промена на часовникот го надмина прашањето на лична погодност и стана примарен здравствен проблем за кој политиката сè уште нема одговор.
