Дефиниција и карактеристики на спортските повреди
Спортските повреди најчесто се случуваат за време на тренинзите и за време на натпреварите. Треба да се напомене дека идентични повреди или слични трауми се случуваат под други околности во секојдневниот живот, случајно, и не може да се повторат. Спортските повреди кај спортистите се случуваат бидејќи тие се изложени на трауматогени ризици кои ги условуваат повредите, ги прават типични или специфични, бидејќи спортистот секојдневно е изложен во тренажниот процес на оптоварување и повремено на натпревари во зависност од спортот.
Според Р. Медвед, спортска повреда во потесна смисла означува повреда, која е типична за одделна спортска гранка, како по механизмот на настанување, така и по зачестеноста.
Видови повреди: Без оглед на видот на спортот, повредите се делат на ендогени и егзогени повреди.
Ендогени повреди претставуваат анатомски и физиолошки промени на ткивната структура, во прв план поради премореност и преголемо оптоварување. Тие може да настанат веднаш (акутно), а некогаш после долготрајно повторување на оптоварување (хронично). Акутната симптоматологија настанува поради растегнување на мускулите поради нивната контракција. Хроничната симптоматологија настанува со сукцесивно повторување на оптоварувањето по што доаѓа до затајување на мускулната структура, по што доаѓа до кинење (руптура) на мускулот.
Повреди кои треба да се третираат веднаш за да се спречи појава на компликации и подолготрајни отсуства од активности, повреди на мускули каде немаме кинење т.е. раскинувње на мускулот која бара оперативен третман или ПРП третман другите може да се третират со ладни облоги и аналгетика (лекарства за болка)
Егзогени повреди настануваат поради дејство на надворешни сили или агенси. Ваквите повреди се чести во спортот и по природа се тешки, бидејќи се случуваат со директни и индиректни дејства со термички оштетувања и со хемиски агенси. Тоа се повреди на кожата, поткожното ткиво, крвните садови, нервите, коските, зглобовите, лигаментите, мускулите.
По дефиниција барат третман во соодветна болничка установа и третман од адвекватен специјалист или супспецијалист за настанатата повреда.
Атлетскиот спорт со својата мултидисциплинарност составена од пет сегменти – одење, трчање, скокови, фрлања и повеќебои; го карактеризираат ендогени повреди, како и хронични оштетувања поради натрупани повторувања од напрегањата.
Трчањето е една од најстарите натпреварувачки дисциплини, бидејќи се работи за користење на природни облици на движење. Тоа се користи покрај натпреварите и во системот на тренинг и подготовка на спортисти во многу спортови. Трчањето има голема ефикасност, поради тоа што делува хармонично на развојот на телото, ја одржува кондицијата, мускулниот тонус, го јакне кардиоваскуларниот систем, ја подобрува психофизичката стабилност и основа е на рекреативните програми за сите возрасти. Натпреварувачкото трчање се гледа од ризик во однос на интензитетот и должината. Трчањата опфаќаат спринтерско трчање, трчање на средни и долги патеки и стиплчез. Најчести повреди се на мускулите (дистензии, лацерации, руптури) и на тетивите (тендинити, ентезити). Мускулотендинозните најчести се на почетокот на натпреварувачкиот период, а им влијаат и лошите атмосферски прилики (студ, влага). Исто така, до повреди доведуваат и недоволното загревање, преголемата напрегнатост, психичката напнатост и заморот кај атлетичарите. Најчеста локализација на мускулните повреди е во задната ложа на натколеницата (кратката глава на бицепсот), мускулите на листот (солеус) и на предната ложа на потколеницата (м. tibialis anterior). Најчесто се повредуваат спринтерите и препонашите. Кај тркачите на средни и долги патеки најчести повреди се на ахиловата тетива (тендинити). Истегнување на бедрените мускули mm. tensor fasciae latae и sartorius. Потоа на седалниот дел поради јаката стартна контракција на мускулите на задната ложа на натколеницата и силната контракција на m. iliopsoas.
Во атлетиката постојат две групи на скокови, и тоа скокови во далечина и скокови во височина. Прва дисциплина е скок во далечина – се скока совладувајќи хоризонтален простор и втора дисциплина е техниката трискок. Висинските скокови прва дисциплина е скок во височина, при што се совладува вертикален простор и втора дисциплина е техника скок со стап. Кај скокачите во далечина најчеста повреда е на петата на отскочната нога поради иритации при одразот и при доскокот. Во пределот на листот чести се дистензиони и лацерациони мускулни повреди и на потколенскиот прегиб страда m.soleus. Исто така, повреди трпи четвороглавиот мускул м.квадрицепс, aхиловата тетива (тендинити), тубер тибијалис – припојот на квадрицепсот, скочниот зглоб при доскокот каде може да дојде до фрактура на малеолусот на фибулата. При доскокот, исто така, може да се измести пателата, да се истегнат лигаментите colaterale medijale и laterale и повреда на менискусот на коленскиот зглоб (art. genum). Кај скокачите во височина најчести повреди се случуваат на надолжниот свод на стапалото при одразот, коленскиот зглоб Sinding-Larsenov sindrom – скокачко колено, потоа квадрицепсот при неговата контракција, дистензии и лацерации на грбните мускули, акутни лумбалгии и поретки повреди на меѓупршленските дискуси. Исто така, при одразот страда талусот на петата и истегнувања на листот.
Фрлања – разликуваме четири фрлачки дисциплини: фрлање копје, фрлање диск, фрлање ѓуле и фрлање кладиво. Повреди кај фрлачите на копје најчесто се забележуваат во функцијата на рамото и лактот – медијалниот епикодил на лактот – копјашки лакт. Потоа трицепсот кој дејствува во фрлањето и се забележуваат хиперекстензиони болки при фрлањето. Кај фрлачите на ѓуле, исто така, се повредува рамото и лактот на раката со која се фрла, па прстите на шаката нарочно метакарпофалангеалните зглобови. Се случува повреда руптура на тетивата на m. extensor pollicis longus, a, исто така, се случува и повреда на ахиловата тетива во моментот на максималното напрегање. Во фрлањето диск, исто така, страда рамото и зглобот на лактот и честа појава при исфрлањето страдаат фалангите на прстите. Во фазата на максимално напрегање се случува истегнување на мускулите на листот – triceps sure и страда препоната помеѓу натколеницата и карлицата. Фрлачите на кладиво го повредуваат раменскиот појас и фалангите на шаката и затоа носат заштитни ракавици. Поради неколкуте ротации при фрлањето забележани се откорнувања, авулзиони скршеници на 7 вратен и 2 граден пршлен, поради силните контракции на m. trapezius, двата ромбоидеуса и serator anterior. Понатаму авулзија на каудалниот припој на m. rectus abdominis, како и руптура на тендоахилис. Кај натпреварувачите во повеќебоите може да се јават истите повреди како кај тркачите, скокачите во далечина и височина, фрлачите во фрлање копје и ѓуле, бидејќи тие се натпреваруваат во 7 дисциплини жените и во 10 дисциплини мажите, а во нив се содржат спринтерските трчања, трчањата на средни патеки, трчањата преку пречки, скоковите во далечина и височина и фрлањата на копје и ѓуле. Битно за повеќебојците е дека иако се натпреваруваат во голем број дисциплини, повредите се многу ретки за разлика од оние кои се натпреваруваат во една дисциплина. Различните техники на дисциплините, веројатно, ја прават таа хармонија на моторната структура и мускулатура повредите да се минимални.
Сите гореспоменати повреди, без оглед дали се работи за повреди на мускули, тетиви, дел од коските или крвните садови и нервните завршетоци, како и можни скршеници треба веднаш – за која било од нив, да се консултира трауматолог, ортопед или хирург за да се направи проценка на повредата и да се определи начинот на лекување т.е. третирање. Некои повреди бараат поедноставен пристап, други, пак, барат имобилизација или, пак, некои и оперативен третман – тоа е дел кој го определува лекарот и во однос на повредата која е настаната.
Секако, совет е за секоја повреда од спортска природа – иницијално да се стават ладни облози или ќеси со мраз додека не се утврди точната дијагноза и степенот на повредата.
