Пишува: Д-р Лилјана Тевдовска
интернист
Ракот на панкреас се карактеризира со брз и агресивен пораст на туморот, со ширење кон најблиските органи и кон лимфните јазли и со создавање на далечни метастази. Ризикот од појава на болеста расте со возраста и ретко се јавува кај помлади од 30 години.
Ракот на панкреас во раната фаза не предизвикува симптоми и дека токму поради асимптоматскиот почеток на болеста, поголемиот број случаи во време на дијагностицирањето се веќе во напреднат стадиум. Оттаму произлегува фактот дека преживувањето над пет години со оваа болест е помало од 20%. Поради тоа, најголем акцент, меѓу другото, треба да се даде на ризик-факторите за појава на оваа болест.
БРОЈОТ НА РИЗИК-ФАКТОРИ НЕ Е ПРЕСУДЕН
Ризик-факторите можеме да ги поделиме во две групи – егзогени фактори (надворешни), на кои може да се влијае и ендогени фактори, кои не можеме да ги промениме.
Постоењето на еден или повеќе ризик-фактори не значи по правило појава на болеста. Има пациенти кај кои настанал панкреатичен тумор, а имале малку или воопшто не биле изложени на ризик-факторите.
Во стручната јавност се наведуваат повеќе фактори кои можат да го зголемат ризикот од појава на ракот на панкреасот, од кои повеќето се однесуваат на карциномот на егзокриниот дел на панкреасот.
НА ШТО МОЖЕМЕ ДА ВЛИЈАЕМЕ
Постојат ризик-фактори на кои може да се влијае. Тоа се пушењето, дебелината и изложувањето на штетни материи. Пушењето е еден од најважните ризик-фактори за карцином на панкреасот. Ризикот за добивање карцином на панкреасот е два пати поголем кај пушачите во однос на непушачите. Се смета дека со пушењето се внесуваат некои канцерогени материи од чадот на цигарите кои преку циркулацијата штетно влијаат на панкреасните клетки. Околу 20-30% од болните од рак на егзокриниот панкреас биле пушачи. Прекумерната телесна тежина како фактор, исто така, има улога во појавата на карцином на панкреасот, бидејќи луѓето со прекумерна тежина имаат околу 20 отсто поголема веројатност за појава на оваа болест. Изложувањето на штетни материи како пестициди, бои и хемикалии, што се користат во металната индустрија, може да го зголеми ризикот од развој на карцином на панкреасот.
НА ШТО НЕ МОЖЕ ДА СЕ ВЛИЈАЕ
Постојат и ризик-фактори за појава на оваа болест на кои не може да се влијае. Тоа се: возраст, пол, раса, генетски синдром, дијабетес…
- Возраст
Ризикот за развој на карцином на панкреасот расте со возраста. Најголем број пациенти се постари од 45 години, а околу две третини имаат најмалку 65 години.
- Пол
Кај машкиот пол овој рак е околу 30% поприсутен отколку кај жените. Голем број толкувања велат дека барем во извесна мера е резултат на фактот дека поголемиот број пушачи и корисници на алкохол се од машки пол.
- Раса
Се смета дека Афроамериканците се со зголемен ризик од појава на карцином на панкреас во однос на белците. Причините за ваквата статистика не се разјаснети, но факт е дека и процентот на другите фактори на ризик, како дијабетесот, пушењето и вишокот килограми во оваа група е повисок.
- Фамилијарна историја
Забележано е дека карциномот на панкреас почесто се јавува во некои фамилии. Кај некои од тие фамилии високиот ризик се должи на некој наследен синдром. Кај други, пак, генот кој би условил зголемен ризик не е познат.
- Генетски синдроми
Наследните промени (мутации) на гените можат да бидат пренесени од родител на дете. Околу 10% од карциномите на панкреас можат да се поврзат со некои генетски синдроми (фамилијарен хроничен панкреатитис, невроендокрини тумори).
- Шеќерна болест
Карциномот на панкреас е во одреден сооднос со шеќерната болест. Како фактор на ризик, се смета дијабетес тип 2, кој, пак, најчесто почнува кај возрасните и често е поврзан со дебелината. Дијабетесот од тип 1 не е докажано дека е важен ризик-фактор. Болните од рак на панкреасот често развиваат и дијабетес.
- Хроничен панкреатитис
Тоа е состојба на хронично воспаление на панкреасот и, особено кај пушачите, често се поврзува со зголемен ризик од развој на рак на панкреасот, но само кај еден дел од пациентите, а не како правило. Мал број, пак, хронични панкреатити настануваат како последица на наследната мутација на гените.
- Црнодробна цироза
Цирозата на црниот дроб е хронична фиброзна преобразба на црниот дроб како резултат на оштетување, главно од пиење алкохол или поради хепатитис. Пациентите со црнодробна цироза имаат и зголемен ризик од појава на рак на панкреасот.
- Проблеми со желудникот
Гастритисот и улкусната болест на желудникот, поврзани со хеликобактер пилори инфекција, како и зголемено лачење на желудочна киселина, исто така се ризик-фактори за појава на рак на панкреасот.
СИМПТОМИ ВО РАНА И ВО ПООДМИНАТА ФАЗА
Симптомите што се појавуваат во раниот стадиум на болеста се неспецифични и се припишуваат на широка палета на болести и состојби. Такви се чувството на надуеност на стомакот по јадење, чувството на непријатност во абдоменот, мачнина, анорексија, слабеење… Симптомите кои се поспецифични за заболувањето се појавуваат најчесто кога туморот ќе порасне. Такви се болка во стомакот, повраќање и пожолтување.
Примарен симптом е болка во горниот дел на стомакот, со ширење кон грбот. Во текот на болеста доаѓа до намалување на апетитот и намалување на телесната тежина. Кај 50% од случаите, во зависност од локацијата на туморот, се јавува жолтило на кожата и на белките од очите.
Појавата на жолтица, што не е проследена со болка, може да биде прв и главен симптом за почеток на испитувањата.
ДИЈАГНОСТИЦИРАЊЕ И ЛЕКУВАЊЕ
Ехотомографијата на абдоменот и компјутерската томографија, како и порастот на некои тумор-маркери се важни иследувања кои можат да водат кон правилна дијагноза на болеста. Ендоскопската ретроградна холангиопанкреатографија (ЕРЦП) овозможува визуелизација, а заедно со панкреатичната биопсија и со хистолошката верификација придонесува за потврдување на дијагнозата. Лекувањето зависи од фазата во која се наоѓа болеста. Во рана фаза, кога туморот е локализиран само на панкреасот, се прави хируршки зафат. Понапреднатите стадиуми подлежат и на хемотерапија и на радиотерапија.
Храна и алкохолизам
Исхраната со преголема застапеност на црвеното месо и месните преработки го зголемува ризикот од рак на панкреасот. Наспроти тоа, исхраната со овошје и зеленчук го намалува тој ризик. Поголема злоупотреба на алкохолот доведува до хроничен панкреатитис или до црнодробна цироза, кои, пак, го зголемуваат ризикот од појава на карцином на панкреасот.
