Дијабетесот е хронична болест која се карактеризира со покачени вредности на шеќерот во крвта – гликоза. Клучните лабораториски критериуми за поставување дијагноза вклучуваат покачена вредност на гликозата на гладно (>7,1 mmol/L), потоа вредност на гликозата под стандардно оптоварување што надминува 11,1 mmol/L и просечна тримесечна вредност на гликоза валоризирана со гликозилиран хемоглобин ( HbA1c), чија вредност надминува 6,5%, Меѓу повеќе предложени класификации, најприфатената класификација подразбира поделба на дијабетесот на четири типа:
- дијабетес тип 1
- дијабетес тип 2
- тип 3 или гестациски дијабетес
- тип 4 во рамките на ретки генетски болести или поради влијание на некои лекови.
ДИЈАБЕТЕС ТИП 2
Најчест е тип 2 со застапеност од околу 90%. Се развива многу постепено, често со години пред дефинираната дијагноза присутна е прекумерна телесна тежина и/или обезност, а симптомите се отсутни или неспецифични во првите неколку години од манифестацијата. Почесто се јавува кај некои семејства, што укажува на одреден степен на генетска предиспозиција. Состојба која исто така и претходи на појавата на шеќерната болест е инсулнската резистенција, нарушување на метаболизмот на јаглехидрати кое се карактеризира со покачени нивоа на хормонот инсулин во крвта.
ДИЈАБЕТЕС ТИП 1
Иако има слично име, во основа се работи за целосно различна болест. На појавата на болеста и претходи автоимуна реакција посредувана со уништување на клетките на панкреасот, клучни за производство на хормонот инсулин, кој е главен регулатор на метаболизмот на гликозата. За разлика од дијабетес тип 2, кој се карактеризира со вишок на инсулин во крвта (хипериинсулинемија), кај тип 1 нема производство, ниту лачење на инсулин, а основата на лекувањето е супституциона терапија со хормонот што недостасува.
ГЕСТАЦИСКИ ДИЈАБЕТЕС
Станува збор за тип на шеќерна болест која се јавува во текот на бременоста, без претходно познат податок за евентуална шеќерна болест. Два клучни ризик фактори за појавата на гестациски дијабетес се возраста на мајката и прекумерната телесна тежина. Со оглед на појавноста на прекумерната тежина кај општата популација, може да се очекува тренд на зголемување на гестацискиот дијабетес.
Проценетата преваленца (вкупен број на заболени) на овој тип на дијабетес достигнува до 15% од сите бремености. Иако дијагностичките критериуми варираат во зависност од ставовите на релевантните здруженија, денес најприфатената класификација се реферира на Американското здружение за дијабетес (ADA), со која гестациски дијабетес се дијагностицира доколку вредностите на крвниот шеќер на гладно надминуваат 5,3 mmol/L, доколку нивото на гликемијата е повисоко од 10,0 mmol/L по 1 час и ако нивото на гликемијата е повисоко од 8,6 mmol/L по 2 часа. Поради повеќекратните ризици до кои доведува овој тип на дијабетес, бременоста ја прави ризична, со потреба од добра соработка помеѓу гинеколог и ендокринолог.
ДИЈАБЕТЕС ТИП 4
Покачените вредности на гликемијата се можни како дел од некои генетски заболувања како што се моногенетски дијабетични синдроми како што се MODY, неонатален дијабетес, потоа како дел од болести на егзокрината функција на панкреасот како панкреатитис или цистична фиброза или поради дејството на некои лекови како кортикостероиди.
ИНСУЛИНСКА РЕЗИСТЕНЦИЈА
Се работи за многу често нарушување на метаболизмот на јаглехидратите, кога поради ослабен периферен одговор на дејството на хормонот инсулин доаѓа до реактивна хиперинсулинемија. Се поврзува со лоши прехранбени навики, нередовна физичка активност, а главни клинички карактеристики се осцилации и/или зголемување на телесната тежина, а често се јавува постпрандијална хипогликемија, односно состојба на ниско ниво на гликемија до која обично доаѓа најчесто два часа по оброкот. Поради придружната прекумерна тежина, инсулинската резистенција претставува ризик фактор за појава на дијабетес тип 2.
ПРЕДДИЈАБЕТЕС
Преддијабетесот има слични клинички карактеристики како и инсулинската резистенција и постојат бројни меѓусебни допирни точки, но не се работи за синоним. Станува збор за клинички ентитет кој, како и инсулинската резистенција, не мора нужно да се смета за болест, но секако претставува дополнителен ризик за појава на дијабетес. Преддијабетесот опфаќа високо нормални гликемиски вредности во распон од 5,6 – 7,0 mmol/L и оштетување на толеранцијата на гликоза што се валоризира според распонот на гликемијата при стандардно оптоварување помеѓу 7,8 и 11,0 mmol/L. Дополнителен критериум за дефиниција на преддијабетес е опсегот на гликозилираниот хемоглобин (HbA1c) во распон помеѓу 5,7 и 6,4%.
ХИПОГЛИКЕМИЈА
Состојбата со намалени гликемиски вредности се означува како хипогликемија, а се однесуваат на гликемиските вредности под 3,9 mmol/L. Најчеста причина за појавата на хипогликемија е влијанието на лековите кои вообичаено се користат за лекување на дијабетес, од кои најчест е хипогликемискиор ефект поради инсулинската терапија. Освен влијанието на антидијабетската терапија, во основа на хипогликемија може да биде и инсулинската резистенција, чија една од главните карактеристики е појавата на постпрандијална хипогликемија. Меѓу најретките причинители за хипогликемија е хормонски активен тумор кој прекумерно лачи инсулин и се нарекува инсулином, а се карактеризира со хипогликемија која се манифестира на гладно.
КЛУЧНИ ЛАБОРАТОРИСКИ ПАРАМЕТРИ
Гликоза во крвта, односно гликоза во плазмата е лабораториски параметар кој го покажува нивото на шеќер во крвта. Стандардизираните начини на мерење се на гладно и под оптоварување, кога анализата на гликоза се повторува два часа по земањето.
HbA1c или гликозилиран хемоглобин е составен дел на црвените крвни клетки (еритроцити) и неговото ниво ја дефинира просечната вредност на гликемијата три месеци наназад.
Ц – пептидот (C – peptid) е корисен лабораториски параметар со која се проценува нивото на активност на инсулинската секреција. Се работи за нуспроизвод во сложениот процес на биосинтеза на инсулинот. Тоа е од клиничко значење заради проценка на потребата од воведување на базален инсулин.
