Пишува: Асс. Д-р. Билјана Калчовска
Спец. по физикална медицина и рехабилитација
ЈЗУ УК за Физикална медицина и рехабилитација, Скопје
КОВИД-19 пандемијата е предизвикана од т.н. тежок акутен респираторен синдром коронавирус 2 (SARS-CoV-2). И покрај тоа што првите случаи на заболени се од декември 2019 година, се уште со голема брзина се шират низ целиот свет. Бројките на заболени и на починати лица на светско ниво се уште растат, но истовремено се зголемува и процентот на вакцинирани лица што дава надеж дека постепено ќе може светот да се врати на старото нормално живеење.
Новиот коронавирус или т.н. (SARS-CoV-2) се смета за седмиот член на семејството коронавирус. Припаѓа на групата бета коронавирус како и коронавирусот МЕРС (МЕРС-КоВ) и САРС коронавирусот (САРС-КоВ) кои исто така имаат предизвикани две глобални епидемии и тоа САРС во 2003 година, и МЕРС во 2012 година. КОВИД-19 пандемијата е прва од ваков тип предизивикана од некој член од фамилијата на коронавируси. Тие го користат т.н. спајк протеин кој е пронајден на нивната површина за да препознаат и да можат да се врзат за специфичните рецептори на површината на клетките на домаќинот. Тоа води до навлегување на вирусот во клетката на домаќинот и предизвикување на болест.
Поединци со KОВИД-19 инфекција може да се појават со болест слична на грип и инфекција на респираторниот тракт која покажува треска (89%), кашлица (68%), замор (38%), производство на спутум (34%) и/или отежнато дишење. Спектарот на сериозноста на болеста се движи од асимптоматска инфекција или блага болест на горниот респираторен тракт до тешка вирусна пневмонија со респираторна инсуфициенција и/или смрт. Тековните извештаи проценуваат дека 80% од случаите се асимптоматски или благи; 15% од случаите развиваат тешка болест која бара хоспитализација и кислородна подршка, а 5% се критични и бараат прием во единици за интензивно лекување. Во тешки случаи, КОВИД-19 може да се комплицира со синдром на акутен респираторен дистрес синдром (АРДС), сепса и септичен шок, како и мултиорганска инсуфициенција, вклучувајќи акутна бубрежна инсуфициенција и срцево оштетување.
Покрај веќе познатите симптоми на оваа инфекција како треска, кашлица, мијалгија, болки во грлото, главоболка, општа слабост, понекогаш гадење или повраќање, дијареа, губење на сетилото за вкус или мирис постојат и бројни други компликации поврзани со бројни органи и органски системи во човековото тело. Оттука може да се каже дека КОВИД-19 навистина претставува мултисистемска болест со заеднички компликации кои ги зафаќаат респираторниот, мускулоскелетниот систем, бубрезите, ГИТ, нервниот и ендокриниот систем. Краткорочните и долгорочните последици се уште се непознати и не се докрај истражени, но постојаното објавување на нови студии одат во прилог на нивно досознавање и доиследување.
Актуелното лекување на КОВИД-19 се заснова на стандарната симптоматска и супституциона терапија, честопати надополнета со различни биолошки и хемиски агенси коишто поседуваат недокажана терапевтска ефикасност. Најголем дел од нив поминуваат низ бројни рандомизирани контролирани студии кои се поддржувани и будно следени од соодветни респектибилни здраствени институции и организации. Лековите кои се применуваат главно се класифицирани во неколку категории: со потенцијално антивирусно дејство како ремдесивирот, фавипиравирот, неутрализирачки моноклонални антитела, имуномодулатори како кортикостероидите, тоцилизумабот, антикоагулантни со нискомолекуларен хепарин, како и други лекови како антибиотици и други потенцијални лекови.
Покрај медикаментозното лекување на овие пациенти, од исклучителна важност е нивната рехабилитација, која според постоечките препораки истата треба да се спроведува во текот на целото лекување, почнувајќи од приемот на пациентот, во текот на неговата хоспитализација во Ковид центрите, па се до неговото отпуштање и насочување на пост – Ковид рехабилитација.
Рехабилитациониот третман на пациентите со САРС КОВ-2 може да се подели во три фази: акутна, пост-акутна и долгорочна фаза.
Акутната фаза се одвива во единиците за интензивна и постинтензивна нега во КОВИД болниците, како и во останатите КОВИД центри. Во нејзиното спроведување учествуваат специјалистите кои работат во одделенијата за акутна грижа, физиотерапевти обучени за респираторна рехабилитација како и физиотерапевтите обучени за работа во Единици за интензивна нега. Целта на овој тип на рехабилитација е оптимизација на оксигенацијата, ослободување од прекумерниот секрет, спречување и лекување на компликациите.
Пост-акутната фаза се спроведува во специјализирани болници за рехабилитација, одделенија за рехабилитација во општи болници, амбуланти за рехабилитација и во домашни услови. Овде активно учество зема мултидисциплинарен тим составен од физијатар, физиотерапевт, работен терапевт, логопед, психолог. Целта е идентификување и менаџирање со зафатените органи и системи, олеснување на патот кон овозможување на нормалното функционирање и извршување на секојдневните активности на живот.
Долгорочната фаза се одвива повеќе во домашни услови и во специјализирани амбуланти за рехабилитација. Учествува истиот тим како и во постакутната фаза а овој тип на рехабилитација има за цел да се оптимизира функционирањето на пациентите, да се намали нивната онеспособност, да се подобри независноста и квалитетот на животот на лицата после прележана САРС КОВ-2 инфекција.
Кога се изработува протоколот за рехабилитација на овие пациенти треба да се посвети внимание истиот да биде индивидуален во согласност со личните потреби на пациентот, пред сè, посебно внимание треба да се насочи кон постарите пациенти, пациенти со поголема телесна тежина и со постоење на други коморбидитети.
Интензитетот на вежбите треба да биде во согласност со мускулната сила на пациентите и нивната примена не треба да доведе до дополнително оптоварување и влошување на постоечката состојба на пациентите. Рехабилитационите протоколи треба да бидат насочени за подобрување на статусот на респираторниот систем, подобрување на статусот на мускулоскелетниот систем и физичката кондиција, третман на евентуални невролошки последици како и психолошката вознемиреност.
Многу е значајно, посебно во делот на пост-ковид рехабилитацијата од страна на лекарот физијатар да се направи постакутна проценка на пациентите со детална анализа на медицинската историја на пациентот и доколку е потребно дополнителни клинички и лабораториски иследувања на истиот. Доколку е потребно, да се направи и консултација со специјалисти и субспецијалисти од други области за соодветен третман за широкиот спектар на потенцијални последици. При случајно појавување на ново настанати состојби или компликации на болеста треба пациентот да се упати во соодветна друга здравствена институција за понатамошно доиследување и третман. Секако при спроведување на рехабилитацијата доколку настане појава на изразено отежнато дишење, акутна болка во градите и изразен пад на сатурација на кислород во крвта треба да се земат како животно-загрозувачки состојби и како такви треба да се третираат.
Од рехабилитационите постапки кај овие пациенти најчесто и од особено значење е примената на респираторната т.е. пулмонална рехабилитација што може да се дефинира како “мултидисциплинарна постапка базирана на персонализирана т.е. индивидуална евалуација и третман која вклучува, но не е ограничена само на вежбање, едукација и модификација на однесување на пациентот, дизајнирана да ја подобри физичката и психолошката состојба на пациентите со респираторни заболувања”. Овој тип на рехабилитација се применува за да се зголеми функционалната способност и да се подобри квалитетот на живот кај овие пациенти.
Токму респираторната гимнастика го има едно од позначајните места во рехабилитациониот протокол кај пациентите со прележана САРС КОВ-2 инфекција.
Нарушување во функцијата на дишењето се поврзува со промени кoи настануваат во механиката на дишењето кај пациентите. Може да настане до намалена подвижност на дијафрагмата и градниот кош, намалување на контрактилните способности на мускулатурата за дишење, како и до намалена движечка активност на пациентите. Тоа доведува до нарушување на белодробната вентилација и размената на гасови.
Целта на нејзината примена е активирање на мускулатурата и зајакнување на дишните мускули, зголемување на подвижноста на градниот кош, подобрување на проодноста на дишните патишта и продлабочување на дишењето, стимулирање на циркулацијата на крвта и урамнотежување на работата на кардиоваскуларниот и респираторниот систем како и спречување на хипотрофија на мускулите и слабеење на целиот организам. Придобивките од примената на овој тип на гимнастика се подобрување и нормализирање на респираторната функција, воспоставување на рамнотежа меѓу дишењето и циркулацијата на крвта, подобрување на заситеноста на организмот со крв и отстранување на јаглерод диоксидот како и обновување на здравјето и работната способност на пациентите. При изведување на вежбите значајно е да се одбере мирно место за нивно изведување, да се заземе удобна и релаксирачка положба, а облеката што се носи да не стега премногу, вежбите да се изведуваат во проветрена просторија уште подобро доколку можат да се изведуваат и на отворен простор. Вежбите за дишење можат да се изведуваат во лежечка положба, полу-седечка положба, седечка и стоечка положба. Фреквенцијата и времетраењето на вежбите за дишење се индивидуални. Најдобро е да се вежба три пати на ден, 10-15 минути, со постепено зголемување на времетраењето на вежбите до 20 минути.
Покрај примената на респираторна гимнастика во протоколите за рехабилитација се применуваат и останати вежби како пасивни, активно-потпомогнати и активни вежби за подобрување на тонусот и трофиката на мускулатурата, вежби за вертикализација на пациентите, вежби за одење, обука за одење со помагало, како и обука за одење по скали.
На крај, целта на примената на рехабилитацијата кај пациентите со прележана САРС КОВ-2 инфекција е обид да се помогне на секој пациент да ја поврати својата респираторна функција, да ја подобри својата функционална способност и да се врати на нормалните секојдневни работни и животни активности.
РЕФЕРЕНЦИ:
- Early mobilization and physical exercise in patients with COVID-19: A narrative literature review, Veronica Lourenço Wittmer , Flavia Marini Paro, Halina Duarte, Verena Kise Capellini, Marcela Cangussu Barbalho-Moulim, Complement Ther Clin Pract 2021, May;43:101364. doi: 10.1016/j.ctcp.2021.101364. Epub 2021 Mar 13.
- WHO. Coronavirus disease (COVID-2019) situation reports. Situation report-51. 2020. (Available https://www.who.int/docs/default-source/coronaviruse/situation-reports/20200311-sitrep-51-covid-19.pdf?sfvrsn=1ba62e57_10)
- COVID-19 Pandemic: Epidemiology, Etiology, Conventional and Non-Conventional Therapies, Abdur Rauf, Tareq Abu-Izneid, Ahmed Olatunde, Anees Ahmed Khalil, Fahad A. Alhumaydhi, Tabussam Tufail, Mohammad Ali Shariati, Maksim Rebezov, Zainab M. Almarhoon, Yahia N. Mabkhot, Abdulrhman Alsayari and Kannan R. R. Rengasamy; Int J Environ Res Public Health. 2020 Nov; 17(21): 8155.;Published online 2020 Nov 4. doi: 10.3390/ijerph17218155
- Origin, transmission, diagnosis and management of coronavirus disease 2019 (COVID-19); Srikanth Umakanthan, Pradeep Sahu, Anu V Ranade, Maryann M Bukelo, Joseph Sushil Rao, Lucas Faria Abrahao-Machado, Samarika Dahal, Hari Kumar, Dhananjaya KV, Correspondence to Dr Srikanth Umakanthan, Department of Paraclinical Sciences, Pathology Unit, Faculty of Medical Sciences, The University of the West Indies, EWMSC, Building #5, Room 30, Mount Hope, Trinidad and Tobago; Volume 96, Issue 1142
- Early mobilization and physical exercise in patients with COVID-19: A narrative literature review; Veronica Lourenço Wittmer, Flavia Marini Paro, Halina Duarte, Verena Kise Capellini, and Marcela Cangussu Barbalho-Moulima; Complement Ther Clin Pract. 2021 May; 43: 101364. Published online 2021 Mar 13. doi: 10.1016/j.ctcp.2021.101364
- NIH COVID-19 Treatment Guidelines. http://files.covid19treatmentguidelines.nih.gov/guidelines/covid19treatmentguidelines.pdf
- Rehabilitation considerations during the COVID-19 outbreak; https://www.paho.org/en/documents/rehabilitation-considerations-during-covid-19-outbreak
- The Stanford Hall consensus statement for post-COVID-19 rehabilitation; Robert M Barker-Davies, Oliver O’Sullivan, Kahawalage Pumi Prathima Senaratne, Polly Baker, Mark Cranley, Shreshth Dharm-Datta, Henrietta Ellis, Duncan Goodall, Michael Gough, Sarah Lewis, Jonathan Norman, Theodora Papadopoulou, David Roscoe, Daniel Sherwood, Philippa Turner, Tammy Walker, Alan Mistlin, Rhodri Phillip, Alastair M Nicol, Alexander N Bennett, and Sardar Bahadur; Br J Sports Med. 2020 Aug; 54(16): 949–959. Published online 2020 May 31.
- Респораторна гимнастика во време на пандемија со COVID-19, Ас. Др. Маја Манолева, Ас. Др. Марија Гоцевска, Прирачник, Министерство за Здравство на Република СевернаМакедонија,http://zdravstvo.gov.mk/documents/2020/05/respiratorna-gimnastika-vo-vreme-na-pandemija-vo-kovid-19.pdf/
