Пишува Сања Наумовска/sanja@panacea.mk
Во светот околу пет отсто од возрасната популација и 12 отсто од децата имаат астма. Се смета за една од најчестите хронични болести во светот, од која во моментов се заболени околу 334 милиони луѓе во светот, а до 2025 година се предвидува дека бројот на заболени ќе се зголеми за уште 100 милиони. Во Македонија во моментов има повеќе од 100.000 лица заболени од астма.
Статистиките велат дека околу 95 отсто од лицата заболени од астма првите симптоми ги имале пред 45-та година од животот. Се смета дека оваа болест е предизвикана од комбинација на генетски фактори и средината во која живееме.
За дијагностицирањето, третманот и влијанијата на загадениот воздух во развој на астмата разговараме со д-р Марјан Балоски, специјалист интернист, супспецијалист по пулмологија и алергологија на Одделот за пулмологија и алергологија во ГОБ „8 Септември“
Д-р Балоски, кажете ни на кој начин се дијагностицира астмата?
Д-р Балоски: Во просецот на дијагностицирање на астмата многу е важна добрата анамнеза. Поточно дали пристапите на гушење се пратени со свирење во градите, дали се јавува сува кашлица која се влошува во ноќните часови, дали гушењето и кашлицата се засилуваат при физички замор или по изложеност на алергени или иританси, дали симптомите се смируваат по земање на лекарства… Освен тоа, се прави и физикален преглед (инспекција, палпација, перкусија и аскултација), а аускултаторно добиваме наод на везикуларно дишење со продолжен експириум и дифузен наод на мноштво суви стругави и пискави диши шумови. Да не заборавиме дека аускултатроно, за време на прегледот, кај болните од астма може да имаме и уреден аускултаорен наод, бидејќи симптомите се менуваат од час во час, од ден во ден, од недела во недела, од месец до месец. Симптомите се најизразени во доцните ноќни и раните утрински часови. Некои пациенти имаат повремени, некои постојани, некои многу изразени симптоми кои ги оневозможуваат во нормалното секојдевно функционирање.
Во процесот на дијагностицирање на астмата се прави и функционален мониторинг и тестови, спирометрија, бронходилататорен тест со салбутамол, за одредување на степенот на ревезибилност на опструкцијата, Peak Expiratory Flow Rate (PEFR), бронхопровокациони тестови со метахолин или хистамин, како и лабараториски и други иследувања, одредување на ИгЕ, кутани алерголошки тестови, крвна слика со вкупен број на Ео, испитување на еозинофили во периферна крв, спутум и назален секрет, РТГ на бели дробови, РТГ на синуси, гасни анализи..
Каков е третманот на астмата, дали само со медикаменти или пациентите треба да водат посебен начин на живот?
Д-р Балоски: Едукацијата на болните е важен процес, со цел да се разбере потребата од лекување и да му помогне на пациентот да ја прифати и разбере природата на болеста, да го прифати лекувањето со инхалаторна терапија и да се научи правилно да ја применува таа терапија. Целта на лекувањето е да се постигне добра контрола на болеста во тек на долг временски период.
Астмата е болест која не може да ја излекуваме, но со редовно лекување болните водат нормален живот, вклучувајќи и бавење со спорт, што е и целта.
Добро контролирана астма е без дневни симптоми, без употреба на спасувачки лекови, без ноќни будења, без ограничување на активностите, со нормална белодробна функција и без егзацербации.
Лошо контролирана или нетретирана астма значи иреверзибилни промени на белодробно ткиво кои водат до опаѓање на белодробна функција и зголемен број на хоспитализации и ризик од смрт без разлика на тежината на болеста.
Терапијата мора да се применува и кога симптомите на болеста не се присутни. Со оглед на серизноста на болеста, светските експерти во астмологијата изградиле стратегии за справување со астмата со цел да се стандардизира процесот на дијагностицрање и третманот на астмата во целиот свет- глобални препораки за дијагностика, третман и контрола на болеста GINA (Global Intiative for Asthma –GINA). Тераписките препораки се базираат на скалест пристап на лекувањето, односно зголемување на дозите на примените лекови со влошување и нивно намалување кога состојбата ќе се подобри. Астмата може ефективно да биде контролирана кај најголемиот број на пациенти, преку супресија на инфламацијата, како и соодветен третман на бронхоконстрикцијата и нејзините симптоми. Раното интервенирање во однос на намалување на изложеноста на ризик факторите, кои ги сензибилизираат дишните патишта, може да ја подобрат контролата на астмата и да ја намалат потребата од употреба на медикаменти.
Потребно е секогаш да се направи евалуација за астма кај пациенти со алергиски ринитис. Пациентите со алергиски ринитис имаат зголемена бронијална хипереактивност, иако се асимптоматски. Алергискиот ринитис е ризик фактор за астма како и за егзацербација на астмата, ако истовремено не се лекува. Бројни студии ја имаат потврдено врската меѓу астмата и алергискиот ринит. Анатомски, респираторниот епител е идентичен од синусите до бронхиолите со идентична адренергична и вагусна инервација. Алергискиот ринит и астмата имаат заеднички тригери, инхалатрони алергени од надвор, внатрешни алергени, инсекти.. И астмата и алергискиот ринитис се воспалителни болести кои делат заеднички клетки и медијатори на инфламација- мастоцитите, Т-лимфоцитите и еозинофилите кои ги инфилтрираат и горните и долните дишни патишта. Ограничениот водушен проток е функционален проблем и кај алергискиот ринит и кај астмата –концепт на единечно дишно стебло.
Има ли податоци дали се зголемува бројот на астматичари во земјава, особено во градовите кои имаат екстремно загаден воздух?
Д-р Балоски: Во време кога имамаме можности за добра дијагноза на астма и лекови достапни за нејзин третман, се соочуваме со сѐ поголема зачестеност на болеста, со сѐ поголемо оптоварување на здравствениот систем.
Астмата е една од најчестите хронични болести во светот, со постојан пораст на преваленцата и инциденцата. Од астма се заболени 334 милиони луѓе во светот. До 2025 година се предвидува дека бројот на заболени ќе се зголеми за уште 100 милиони.
Преваленцта се зголемува во сите земји, а најголема е во Австралија, Шведска, Велика Британија и Холандија.
Во Македонија има повеке од 100.000 лица заболени од астма.
И покрај напредокот во дијагностицирањето и употребата на терапијата сѐ уште повеќе од 50 отсто од пациентите не се доволно контролирани. Неконтролирана астма го зголемува ризикот од смрт, без разлика на тежината на болеста.
Сѐ уште 1.300 луѓе умираат секојдневно од лошо контролирана астмa, а годишно има околу 250.000 смртни случаи.
Кои фактори најмногу влијаат на развојот на астмата?
Д-р Балоски: Надворешните фактори кои имаат улога во веројатноста за добивање астма кај предиспонираните лица се аероалергените од затворен простор (грињи од домашна прашина, мувли, влакна од домашни миленици). Концетрација на грињи од 0,5 mcg /g прашина е доволна да предизвика сензибилизација, а Dermatophagoides pteronysinus I Dermatopfagoides farinae се најчести. Од габичките и мувлите Penicillium, Aspergillus, Clаodosporium и Candida исто се ризик за астма. Аероалергени од надворешен простор поврзани со појава на астмата се и полените од дрвјата (леска, бука, ела, даб, габер, бреза, липа, топола, – дрвја кои се опрашуваат со ветар), потоа полени од трева и полени од коров. Каректеристика на симптомите на пречувствителност од овие алергени е нивното периодично јавување во одреден период кога и цветаат растенијата.
Загадувањето на воздухот особено азотниот оксид, озонот, сулфур диоксидот, киселите аеросоли, концетрацијата на ПМ честички, особено фината и ултрафината фракција (fine particulate matter PM2.5 и ultrafine particulate matter PM0.1), предизвикуваат инфламција на дишното стебо, ја потикнуваат бронхоконстрицијата и ја зголемуваат бронхијалната хиперреактивност, а истовремено го засилуваат алергискот имунолошки одговор, ги менуваат особините и на аероалергените кои на овој начин предизвикуваат посилен имунолошки одговор кај лицата предиспонирани кон алергиски заболувања на дишното стебло. Загадувачите од внатрешниот простор како азотен оксид, јаглерод моноксид, јаглерод диоксид, исто придонесуваат за развој на астмата.
