Шеќерната болест е едно од најмасовните страдања на современиот човек, која лесно се дијагностицира и со правилна едукација одлично се превенира и се контролира. Овој прирачник, пред сé, е наменет за лицата со дијабетес и нивните најблиски, како и на стручните медицински лица кои се занимаваат со нивната едукација. Книгата ја препорачуваме и за студентите, како и за лекарите кои започнуваат да се занимаваат со дијабетес, за полесно стекнување на практични сознанија.
Шеќерната болест или Дијабетес мелитус (Diabetes mellitus) претставува хронична, или, би рекле, уште и доживотна болест, што се одликува со нарушување, пред сѐ, на метаболизмот на јаглехидратите, но и на мастите и протеините и со специфични промени на крвните садови.
Инсулинот е единствениот природен лек што се употребува во лекувањето на шеќерната болест. Инсулинската терапија е многу стара, повеќе од осум децении и медицината има богато искуство со инсулинот. Во приготвувањето на инсулините минаа многу етапи: од првите инсулини од животинско потекло, до прочистени, хумани, па се до денешните аналози. Се разбира, дека светот оди се подалеку во изнаоѓање на се поповолни форми на инсулини, со цел секој инсулин да биде подреден на индивидуалните потреби на пациентот. За жал, желбата на сите пациенти е орален инсулин, за кој сé уште не може да се зборува, но и не треба да се губи надеж.
Апсолутни индикации за лекување со инсулин:
- Дијабетес тип 1,
- Дијабетес од автоимун тип кај возрасни лица,
- Трудници,
- Акутни компликации на дијабетесот од метаболен тип.
Други индикации за лекување со инсулин:
- Подготовка, тек и постоперативен третман кај лица со дијабетес инфекции од каков било тип како привремен (постојан) третман;
- Секундарна слабост на панкреасот, по долгогодишно исцрпување со терапија со орални антидијабетици;
- Дијабетес тип 2 каде што има пад на телесната тежина;
- Дијабетес тип 2 каде што и, покрај сите мерки, има висок гликолизизиран хемоглобин (над 7%).
Најголемиот број лица со дијабетес тип 2 преминуваат на лекување со инсулин откако повеќе години употребувале таблети. Таблетите не дејствуваат вечно. Најголемиот број лица со дијабетес тип 2 по неколку години лекување со таблети (обично над шест до десет години) имаат потреба од лекување со инсулин.
Запомнете: Секој дијабетес завршува со инсулинска терапија.
Најголем број од оралните хипогликемици по долгогодишна употреба доведуваат до т.н. секундарна слабост (или дефицит), што е резултат на неможноста од панкреасот да се извлече повеќе инсулин.
Основни знаци за слабото дејствување на таблетите се следниве:
- Високи гликемии што не може да се регулираат и по давање максимални дози на лекот, или со промена на лекот;
- Слабеење;
- Изнемоштеност и општа слабост;
- Губење на апетитот;
- Појава на компликации на болеста: кетози, промени на ретината, промени по долните екстремитети (болки, печење, црвенило или ранички);
- Црвенило и јадеж на половиот орган што се повторуваат.
Запомнете: Колку порано ќе поминете на инсулин, толку подобро ќе ги заштитите крвните садови и ќе ги избегнете компликациите на болеста.
Инсулинот што се употребува кај нас е ист како и природниот инсулин кај човекот и затоа се нарекува хуман инсулин. Ова е значајно да се знае затоа што со давањето хуман инсулин се избегнуваат компликациите од типот на алергии или слабо дејствување на инсулинот поради создавање антитела против него.
Видови инсулин според времето на дејствување
Главно постојат три вида инсулин:
- Инсулин со кратко и ултракратко дејство или т.н. кристални инсулини. Називот кристален доаѓа поради тоа што е бистар како солза. Дејствува брзо по давањето (најмногу по 20 минути), а дејството трае од четири до шест часа. Ова е значајно поради тоа што по четири часа треба да се даде нова доза.
Кристалниот инсулин треба да го има секој кој има дијабетес. Тој секогаш се дава кај акутните компликации на болеста – кетоацидози и коми, како и за коригирање на гликемиите, кога тоа не е можно да се постигне со другите видови инсулини. Кристалниот инсулин се употребува секогаш за т.н. интензивирана инсулинска терапија.
Кристалниот или брзиот инсулин може да се дава венозно, поткожно и мускулно, што е голема предност на овој вид инсулин за итни случаи.
- Инсулини со средно дејство – НПХ. Дејствуваат околу 12 часа. Се ординираат двапати дневно.
- Мешани инсулини – претставуваат готови мешавини на инсулин со кратко и со средно дејство. Во зависност од содржината на кристалниот инсулин, мешавините може да се движат од 10 до 50%. Најчесто се даваат двапати дневно. Се даваат само поткожно.
- Инсулини со долго дејство што дејствуваат 24 часа. Тие најчесто се даваат еднаш дневно, најдобро пред спиење. Доколку има потреба, може да се дадат и двапати дневно. Може да се комбинираат со инсулин со кратко дејство. Се даваат само поткожно.
- Инсулините со ултра долго дејство дејствуваат повеке од 42 часа.
Начин на давање на инсулинот
Инсулинот се дава поткожно со мали игли, што денес се околу или под 1 см. Местата на давање на кожата се:
- Надворешните страни на надлактиците;
- Надворешните страни на натколениците;
- Грбот меѓу двете плешки и
- На стомакот под папокот.
Кристалниот инсулин може да се дава и во вена, само во болнички установи.
Денес инсулинот се пакува во т.н. пенкала каде што со поместување на капакот се чита бројот на единиците што се инјектираат.
ЗАПОМНЕТЕ:
Не постојат две лица кај кои е иста дозата на инсулинот (единиците).
Не постои правило или шема за дозирање на инсулинот.
Општи предупредувања при земање на инсулинот
- Погледнете го датумот што е напишан на шишенцето или на пенкалото;
- Инсулинот треба да стои во фрижидер на обично ладење (каде што се чува храната за секојдневна употреба, доколку не е за дневна употреба;
- Пред употреба да се промеша инсулинот што е матен;
- Да не се менува видот на инсулинот без консултација со лекар;
- Да не се менува фирмата, ако нема алергија на ин сулинот (што е исклучително ретко);
- Нема гаранции дека гликемиите ќе се подобрат со зголемување на дозите.
Несакани дејства на инсулинот
Инсулинот е силен лек кој има и несакани дејства:
- Хипогликемии;
- Покачување на телесната тежина;
- Покачување на крвниот притисок;
- Лоша регулираност и високи гликемии (ако не се дозира правилно);
- Алергии. Тие се исклучително ретки;
- Локално црвенило и јадеж на местото на давање;
- Инсулинска резистенција.
Инсулински хипогликемии
Тие се најчести компликации од инсулинската терапија. Најчести причини се преголеми дози или недоволно внесување храна. Инсулинските хипогликемии се лекуваат, како и хипогликемиите предизвикани од оралните хипогликемици.
Видови терапија со инсулин
Постојат три вида терапија со инсулин:
- Стандардна или конвенционална терапија кај која најчесто се даваат две до три дневни дози инсулин со примена на стандардна диета.
- Интензивирана терапија кај која пред секој оброк се дава кристален инсулин и пред спиење инсулин со средно дејство. Денес оваа терапија се смета за најдобра кај лицата кај кои не се постигнува добра регулираност и кај лицата кои не сакаат да се придржуваат кон стандардната диета. Кај интензивираната терапија е голема слободата на исхрана и движење, и претставува подобар начин на лекување на дијабетесот. Предуслови се: повисоко интелектуално ниво кај пациентите, одлична едукација и задолжително поседување апарат за домашно мерење на шеќерот.
- Комбинирана терапија кај која инсулинот се комбинира со таблети. Оваа терапија не ја применуваат сите школи за дијабетес и е подложна на многу критики.
Инсулинска резистенција и нејзино лекување
Веќе неколкупати споменував за инсулинската резистенција. Поимот значи нечувствителност на инсулин, било сопствен (ендоген), што се лачи од сопствениот панкреас, или, пак, почесто нечувствителност на инсулин, што се дава тераписки (егзоген). Обично, кај нормално лице, потребни се многу помали дози од една единица инсулин по килограм тежина за задоволување на потребите на организмот. Кај лица кај кои постои нечувствителност на инсулинот, потребни се многу поголеми концентрации на инсулин, односно над една единица инсулин на килограм тежина.
За жал, инсулинската резистенција денес е проблем број еден во дијабетологијата и нема вистинско решение. Се поголем број луѓе страдаат од инсулинска резистенција.
На пример, кај лице од 70 кг ќе требаат најмалку 70 единици инсулин. Високите дози даден инсулин не доведуваат ни до подобрување на дијабетесот. Високите дози доведуваат до појава на споредни и штетни ефекти на инсулинот, како што се покачување на телесната тежина и на крвниот притисок. За жал, инсулинската резистенција денес е проблем број еден во дијабетологијата и нема вистинско решение. Се поголем број луѓе страдаат од инсулинска резистенција. При инсулинска резистенција, најважно е да се нормализира телесната тежина. Прекумерната телесна тежина е најчестата причина за отпорност на инсулинот. Понатаму, потребна е редовна физичка активност, при што се намалуваат потребите од инсулин и се подобрува резистенцијата, што во крајна линија значи намалување на дозите инсулин. Додавањето некои лекови, на пример, од групата бигваниди или од сензитајзерите, може да доведе до подобрување на резистенцијата. Како и да е, сé уште не е на повидок решение.
(продолжува)
