Според извештајот на Светската здравствена организација (СЗО) од 2017 година „една третина од светската популација нема пристап до лекови за некои од најтешките заболувања“. Македонија не е исклучок од оваа статистика, но сметам дека сите чинители во здравствениот сектор (Министерство за здравство, Фонд за здравствено осигурување, здравствените институции и фармацевтските компании) имаат морална, но и законска обврска да обезбедат пристап до есенцијалните лекови за пациентите.
Проценка е дека на светско ниво повеќе од две милијарди луѓе немаат пристап до лековите за нивните заболувања, а околу 10 милиони луѓе умираат од болест, директно како последица од немање пристап до лековите, најчесто заради блокираните процеси на регистрација и процес на рефундирање на лековите. Според извештајот на Интернационалната федерација на фармацевтски производители и асоцијации (ИФПМА – International Federation of Pharmaceutical Manufacturers and Associations (IFPMA)) помеѓу 2011 и 2014 година, лековите и вакцините за маларија спасија повеќе од 1,14 милиони деца во Африка, а кампањата за имунизација го намали бројот на смртни случаи од мали сипаници за 79 %. Во 2014 година фармацевтската индустрија беше трет најголем инвеститор во истражувања за болестите со проценка на инвестирани околу 530 милиони долари. Но и фарма индустријата не е имуна на разните надворешни влијанија, како што се зголемување на трошоците за истражување и развој (R&D), построгите правила за испитувања, построгите критериуми за пријавување на несакани ефекти, промените во регулативата за регистрација на лековите, како и бројните политички притисоци за намалување на цените на лековите. Од друга страна, постојан е притисокот на акционерите во фармацевтските компании за одржлив раст и развој, како и справување со притисокот за социјалната корпоративна одговорност, посебно во земјите во развој. Со цел да ги остварат обврските, индустријата се обидува да воведе нови модели на иновации, како што се заеднички проекти со други компании, јавно -приватни партнерства, соработки со цел поделба на знаењата, иновациите и технологиите помеѓу себе.
Еден пример за соработка со цел справување во здравствена кризна ситуација е трката за пронаоѓање на вакцина за вирусот зика, која го алармираше целиот свет, после пријавените случаи на бебиња со микроцефалија во Бразил во 2015 година. Фармацевтска компанија од Јапонија е една од неколуте компании која во партнерство со Американската агенција за биомедицински истражувања и развој (БАРДА – US’s Biomedical Advanced Research and Development Authority (BARDA)) разви вакцина за вирусот на зика за пациентите од САД и од другите региони од светот каде се појави ризикот од овој вирус. Развивањето на оваа вакцина воопшто нема економска исплатливост за фармацевтските компании. Истражување и развој на производ кој не ги следи економските параметри на корпоративен развој, значи да се вложува во производ кој нема да има никаква економска исплатливост, дури не постои ни сигурност дека заболувањето ќе постои. Постојат многу фактори кои не го оправдуваат вложувањето во ваква програма пред корпоративниот менаџмент. Затоа БАРДА презеде голем финансиски дел од програмата за истражување и развој на вакцина за вирусот на зика, со цел да го намали ризикот од неуспех на овој здравствен програм. Ова не значи дека компаниите се целосно ослободени од инвестирање во ваквите партнерски програми. Компаниите рамноправно влегуваат во овој здравствен проект, со финансиски средства, своите производствени капацитети, истражувачки лаборатории, стручен кадар и технологија. На крајот од овој модел на јавно-приватно партнерство најважно е да се добие ефикасна вакцина, која ќе го реши проблемот и ќе го отстрани ризикот по пациентот.
ФАКТИ |
| Според СЗО, очекуваното траењето на животниот век се зголеми за пет години, во периодот помеѓу 2000 и 2015, што е најбрз раст од 1960 година, а глобалниот трошок за здравствени услуги до 2040 година се проценува на 18,5 трилиони долари.
|
| Преваленцата (појавување) на хроничните болести подеднакво се зголемува и во развиените и во земјите во развој. Гојазноста, кардиоваскуларните заболувања, хипертензијата и деменцијата се најчести, широко распространети здравствени проблеми и се предизвик за секој здравствен систем, посебно заради зголемената потреба за лекови и третман.
|
| Проценка е дека еден од десет лекови кои се во промет во ниско или средно развиените земји се со лош квалитет или се фалсификувани лекови. Од 2013 година во СЗО се примени повеќе од 1 500 пријави за супстандардни или фалсификувани лекови. Најголем број од пријавените случаи (42 %) се од африканските држави, а околу 21 % се од американскиот и европскиот континент.
|
Постигнување на рамнотежа
Ситуациите, како појавата на вирусот зика, бараат итен одговор и реакција, но секојдневните активности на индустријата за справување со здравствените проблеми од други индикации продолжуваат со несмален интензитет. За разлика од тврдењата на бројните антифарма кампањи, фармацевтската индустрија одигра клучна улога во намалување на бројот на смртни случаи поврзани со СИДА, и тоа од 2,5 милиони во 2005 година, на 1,1 милион во 2015 година. Фармацевтските компании развија 35 нови антиретровирусни препарати, во последните 10 години, кои се покажаа клучни во контрола на епидемијата. Исто така, бројни програми за снабдување со лекови, обезбедување на едукација, градење на капацитети и симнување на бариерите кои го лимитираат пристапот до лековите, контрацептивите и јакнење на свесноста за сексуалното здравје, посебно во земјите во развој беа поттикнати и потпомогнати од страна на фармацевтските компании. Генеричка фармацевтска компанија од САД е лидер во снабдувањето со антиретровирусна терапија, скоро на 6,5 милиони пациенти во повеќе од 100 земји во развој, притоа премостувајќи ги бариерите на мали профити, со одговорноста во справување со поголемата цел, здравјето пред сè. Во септември 2017 година владите на Јужна Африка и Кенија, заедно со Американската национална програма за ХИВ/АИДС, Бил и Мелинда Гејтс фондацијата и УНИТАИД (Програма за помош на Обединетите нации) постигнаа договор за цена, со цел да се загарантира и забрза достапноста на генерички производ кој се користи за третман на ХИВ, а содржи долутегравир (dolutegravir) во една таблета. Две генерички фармацевтски компании се обврзаа за снабдување на потребните количини со загарантирана цена во период од три години. Притисокот за корпоративно раководење на компаниите, преку обезбедување на постојан раст е огромен за луѓето на челните позиции на компаниите, но понекогаш обврските за општествената одговорност се маргините кои секој треба да си ги постави при корпоративното раководење.
Зајакнување на инфраструктурата
Преку најразлични бизнис модели, па дури и модел за бизнис со мал профит, како и филантропски иницијативи големите фармацевтски компании се обидуваат да обезбедат својот иден развој и стабилност, во нивните испостави во земјите во равој. Така, една голема американска компанија ја финансираше програмата за „Мајки“, програма во која во 10-годишен период се предвидува инвестиција од скоро 500 милиони долари, а со цел да се подобри здравјето и благосостојбата на мајките за време на бременоста и раѓањето, во САД, Индија, Замбија, Сенегал и Уганда. Програмата е воведена во 2011 година, откако беше согледан еден итен брзорастечки проблем. Според статистиката, 800 жени дневно или на секои две минути по една жена умираше од причини и компликации за време на бременоста и породувањето, кои можеа лесно да се превенираат. Од воведувањето на програмата 6,5 милиони жени добија подобар пристап до мајчина грижа и квалитетна модерна контрацептива. Првична цел на програмата е подобрување на здравјето на мајките и спасување на животи, но долгорочно оваа програма овозможува зајакнување на самиот здравствен систем.
Пред започнувањето на програмата една од најголемите препораки во планирањето на семејството во Сенегал, била недостапноста на контрацептивни средства. Производите се набавувале од здравствените авторитети, но биле складирани во некои централни магацини, од каде ретко стигнувале до крајните корисници на кои им биле потребни. Со започнувањето на програмата „Мајки“ во партнерство со уште неколку фондации, како и со поддршка од страна на владата на Сенегал, се подобри системот на логистика, снабдување и испорака на контрацептиви до сите здравствени институции во државата. Преку успешниот модел за снабдување со контрацептиви, владата на Сенегал имплементираше модел за снабдување со останатите лекови, па така денес 90 % од сите есенцијални лекови се снабдуваат преку системот на снабдување воведен преку проектот „Мајки“ во Сенегал. Преку работа на еден проблем се успеа да се зајакне здравствениот систем во целата држава. Преку проектот кој оваа фармацевтска компанија го воеде во Сенегал, се согледаа бројни проблеми на фармацевтските компании со цел подобрување на глобалното здравје, пречки од неразвиена инфраструктира и нефункционален здравствен систем, лоши транспортни решенија, недостаток на чиста вода, проблеми со хигиена во зравствените организации и слично, а не помали се проблемите кои потекнуваат од нехармонизирана регулатива. Голем број фармацевтски компании одлучуваат да ги суспендираат или повлечат своите активности од одредени земји исклучиво како последица на нехармонизираната регулатива, како и заради честото менување на законските прописи.
Наместо заклучок
Партнерскиот принцип во преговарањето, на сите учесници во процесот наречен здравствена заштита на пациентот, води исклучиво кон успешно разрешување на секој проблем и среќен крај во секоја здравствена приказна. Борбата за здравјето на секој пациент нема да биде успешна доколку секој учесник во процесот на здравствена заштита не влезе рамноправно, а крајната цел секогаш да биде подобро здравство со помалку вложени ресурси.
