Дијабетесот претставува значаен здравствен предизвик во Република Македонија, со постојан пораст на бројот на заболени во изминатите десет години. Според податоците од Институтот за јавно здравје (ИЈЗ), во 2022 година биле регистрирани 7.737 нови случаи на дијабетес, што претставува стапка од 421,2 на 100.000 жители. Вкупната преваленца на дијабетес во истата година изнесувала 134.668 случаи, односно стапка од 7.332 на 100.000 жители.
Во 2024 година, претседателката на Научното здружение на ендокринолози и дијабетолози на Македонија, Татјана Миленковиќ, истакна дека Македонија е меѓу земјите со највисока преваленца на дијабетес во светот. Околу 50% од популацијата живее со зголемена телесна тежина, што е еден од главните ризик фактори за развој на дијабетес.
Иако точни податоци за секоја од изминатите десет години не се достапни, трендот на зголемување на бројот на заболени е евидентен. Ова укажува на потребата од засилени превентивни мерки, едукација и подобрување на здравствените услуги за справување со оваа хронична болест.
Според податоците на Меѓународната Федерација за Дијабетес (IDF) од 2019 година, глобалната преваленца на дијабетес кај возрасни лица (20-79 години) изнесува 9,3%. Во Македонија, преваленцата е повисока и изнесува 11,1%, што значи дека секој деветти возрасен човек во земјата има дијабетес.
Иако точните податоци за преваленцата на дијабетес во земјите од Европската унија варираат, се проценува дека тие се движат меѓу 6% и 10%. Оваа варијација се должи на различни фактори, вклучувајќи го начинот на живот, генетските предиспозиции и ефикасноста на здравствените системи во секоја земја. Важно е да се напомене дека овие бројки се однесуваат на периодот околу 2019 година, и дека преваленцата може да се промени со текот на времето.
За најточни и ажурирани податоци за преваленцата на дијабетес во Европската унија, препорачливо е да се консултираат официјалните извори како што се Европскиот центар за превенција и контрола на болести (ECDC) или националните здравствени институции на соодветните земји.
На високата преваленца на дијабетес во Европа и Македонија влијаат повеќе фактори, кои можат да се поделат на генетски, животни и социоекономски.
Главни фактори кои придонесуваат за високата преваленца на дијабетес:
1. Начин на живот
✅ Нездрава исхрана – Високата консумација на процесирана храна, шеќери и заситени масти придонесува за дебелина и инсулинска резистенција.
✅ Недоволна физичка активност – Седењето и недостатокот на вежбање го зголемуваат ризикот за тип 2 дијабетес.
✅ Зголемена телесна тежина и дебелина – Особено абдоминалната дебелина е поврзана со зголемен ризик од дијабетес.
2. Демографски и генетски фактори
🔹 Стареење на популацијата – Ризикот од дијабетес расте со возраста, а Европа и Македонија имаат висока стапка на стареење.
🔹 Генетска предиспозиција – Лицата со фамилијарна историја на дијабетес имаат зголемен ризик.
3. Социоекономски фактори
📉 Лош економски статус и ниско ниво на едукација – Лицата со понизок социоекономски статус имаат помал пристап до здрава храна и медицинска нега.
🏥 Ограничен пристап до здравствени услуги – Касното дијагностицирање на дијабетес е проблем, особено во руралните региони.
4. Стрес и животна средина
⚠ Хроничен стрес – Стресот го зголемува нивото на кортизол, што може да доведе до инсулинска резистенција.
🌍 Загадување и урбанизација – Некои истражувања покажуваат дека загадувањето може да биде поврзано со повисока инциденца на дијабетес.
Заклучок
Дијабетесот во Европа и Македонија е во пораст поради комбинација на нездрави животни навики, демографски промени и економски фактори. Превенцијата преку подобра исхрана, физичка активност и редовни лекарски контроли е клучна за намалување на бројот на заболени. 🚶♂️🥗
