Пишува: Сања Наумовска/sanja@panacea.mk
Пелтечењето е честа појава која ги засегнува над пет отсто од децата во претшколска возраст, но и голем број возрасни лица, кои во детството не добиле навремена стручна помоп за надминување на овој проблем. Резултат на тоа се бројни социолошки и психолошки проблеми, неостиг на самодоверба, затворање во свој свет и нереализирање на личните и професионалните соништа.
За сите аспекти на пелтечењето, како и за начините и техниките за негово надмининување разговараме со со д-р сци. Силвана Филипова, логопед и директор на Заводот за рехабилитација на слух, говор и глас.
Каква појава е пелтечењето и колку често се јавува?
Д-р сци. Филипова: Пелтечење е нарушување на ритамот и темпото на говорот, односно нарушување на сегментната и супрасегментната организираност на говорот. Лицето што пелтечи знае што сака да каже и мислата му е формулирана, но не може да ја искаже заради блокадите кои се резултат на грчевите кои се појавуваат при пелтечењето. Запнувањето најчесто е повторување на првите гласови или првите слогови, на почетните зборовите, а поретко на зборовите кои се во средината на реченицата. Кога ќе се јави пелтечењето и во средината на реченицата станува збор за потешка форма.
Грчевите кои се јавуваат при пелтечење може да бидат клонични, тонични, клонично-тонични или тонично-клонични, во зависност од тоа кој вид на грч доминира. Најчесто се лоцирани на респираторните, фонаторните органи или органите за артикулација. Лицата кои пелтечат, за да го заобиколат грчот или пак, за да го намалат, користат различни компензаторни стратегии како вметнување на зборови, колебање, како обид нешто да се каже или афонични обиди кои се манифестираат со јаки грчеви на лицето, а може и на телото. Некои лица кои пелтечат имаат изградено на цели системи на однесување и ги заменуваат тешките зборови со некои други и на тој начин трошат голема ментална енергија за да се искажат.
Од кои причини се појавува пелтечењето?
Д-р сци. Филипова: Постојат голем број на теории кои се обидуваат да ја објаснат причината за појавата на пелтечењето, но се уште со сигурност не може да се каже која е причината која доведува до појава на оваа состојба. Се смета дека пелтечењето настанува како резултат на взаемно дејство на две групи на фактори, внатрешни и надворешни. Едната е специфичната склоност- предиспозицијата за појава на пелтечење и другата е провоцирачкиот фактор или проблемската ситуација од различна природа на која детето не може адекватно да и се прилагоди. Кога овие фактори ќе дејствуваат во исто време, тогаш се создаваат услови за да се јави пелтечење.
Најчесто се појавува меѓу втората и петтата година од животот, кога и е најинтензивен говорно-јазичниот развој. Во овој период се создава основата на говорот и детето ја совладува синтаксата и семантиката, користи повеќе сложени зборови и се обидува да каже посложени реченици. На оваа возраст на децата текот на мислите е многу брз, а моториката на говорните органи не може да ги следи и како резултат на тоа детето најчесто се заплеткува, застанува, а таа состојба и родителите често ја влошуваат со тоа што секогаш некаде брзаат, немаат време да им посветат на децата и да ги сослушаат. Тие често им укажуваат на децата како да зборуваат, ги корегираат доколку згрешат и уште повеќе го усложнуваат проблемот. Доколку овој проблем не се надмине во претшколска возраст, во школска пелтечењето се влошува, бидејќи самото училиште пред децата поставува поголеми барања.
Дали пелтечењето предизвикува други проблеми, освен говорните?
Д-р сци. Филипова: Тоа е една сложена состоба која се одразува на самодовербата на личноста, која често се соочува со потсмев и неразбирање од околината која нема свест за нивниот проблем. Говорниот проблем е најмалиот во овој случај, тоа е делот од сантата мраз кој што се гледа, но под неа лежат проблемите како социјализацијата, секундарните психолошки проблеми, самодовербата, бидејќи ова се лица кои се многу чувствителни. Тие најчесто се со натпросечна инелигенција, бидејќи тешко се искажуваат и немаат самодоверба, честопати не можат да се реализираат во животот.
Како се надминува пелтечењето?
Д-р сци. Филипова: Статистичките податоци покажуваат дека околу пет отсто од децата во предучилишна возраст се среќаваат со овој проблем. Најголем дел од нив го надминуваат, освен еден до два отсто кои не успеваат во тоа. Пелтечењето се третира на тој начин што тие деца што не можат да го надминат учат некои компензаторни техники и како да се носат со пелтечењето, бидејќи кај некои лица тоа останува нивна карактеристика до крајот на животот.
Третманот на пелтечењето е многу сложен. Најчесто стручната јавност смета дека е само говорен проблем, а всушност е повеќе од тоа. Симптомите на пелтечењето се манифестираат на био, психо, социјалниот и лингвистичкиот план. Оттука третманот треба да биде целовит и мултидисциплинарен.
Логопедите препорачуваат кога родителите ќе го забележат детето дека пелтечи, веднаш да почнат со третмани за надминување, бидејќи времето е многу важно во зголемувањето на шансите за негово надминување. Ако, на пример, се појавило во предучилишна возраст, а родителите дошле да побараат помош во адолсцентна возараст тогаш состојбата е потешка, говорот е веќе автоматизиран, а и се појавиле и секундарните психолошки проблеми. Затоа, најдобро се третира додека говорот сѐ уште не е стабилизиран и автоматизиран, во предучилишна возраст.
